O Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος Δραγάσης (1449-1453) & οι ιστορικοί της αλώσεως

Το 1448 ο Ιωάννης πεθαίνει, άκληρος ων. Έτσι στον βυζαντινό θρόνο ανήλθε τον Ιανουάριο του 1449 ο  αδελφός του Κωνσταντίνος. Περιττό να αναφέρουμε την οικτρή οικονομική, στρατιωτική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση που επικρατούσε στην Πόλη-Κράτος του Βυζαντίου-Κωνσταντινουπόλεως. Στον Κωνσταντίνο εμφανίστηκε ο Ούγγρος μηχανικός Ουρβανός έχοντας να του παρουσιάσει την καινούργια του εφεύρεση, την Μπομπάρδα ή κανόνι. Επειδή ο Κωνσταντίνος δεν διέθετε χρήματα για να το αγοράσει ο Ουρβανός στράφηκε στους Οθωμανούς. Το 1451 ανεβαίνει στον θρόνο ο γιος του Μουράτ Β’ ο Μεχμέτ Β’, ο οποίος είχε βάλει ως στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως. Αυτός δέχθηκε τον Ουρβανό και επένδυσε στην ανακάλυψή του, η οποία απεδείχθη πολύ χρήσιμη στην πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως.

Εν τωι μεταξύ στην Κωνσταντινούπολη επικρατούσε κοινωνικό χάος που επέτειναν οι αψιμαχίες των Ενωτικών με τους Ανθενωτικούς. Οι δεύτεροι ήταν πολύ περισσότεροι και είχαν με το μέρος τους τον απλό κόσμο, τον κατώτερο κλήρο και τα μοναστήρια. Τον Δεκέμβριο του 1452 έφθασε στην Κωνσταντινούπολη ο Καρδινάλιος Ισίδωρος, απεσταλμένος του Πάπα, για να κανονίσει την Εκκλησιαστική ένωση. Στις 12 Δεκεμβρίου ετελέσθη Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία σύμφωνα με το τυπικό της Εκκλησίας τη Ρώμης. Η αντίδραση ήταν τεράστια και η Αγία Σοφία έκλεισε μέχρι την παραμονή της 29ης Μαΐου του 1453. Την υπεράσπιση της Πόλεως που βρέθηκε υπό πολιορκία από τις 6 Απριλίου ανέλαβαν ολιγάριθμοι μαχητές βυζαντινοί και Γενουάτες, υπό τον Ιωάννη Ιουστινιάνη. Τελικά τα ξημερώματα της 29ης Μαΐου του 1453 οι Οθωμανοί εισέρχονται στην Κωνσταντινούπολη και την καταλαμβάνουν. Έτσι καταλύεται η Βυζαντινή αυτοκρατορία, η οποία τους τελευταίους δύο αιώνες ήταν σκιά του εαυτού της άλλοτε οικουμενικής αυτοκρατορίας που εγκαθίδρυσε ο Μεγάλος Κωνσταντίνος.

• Το 1456 αι Αθήναι κυριεύονται παρά των Οθωμανών
• Το 1460 καταλύεται το Δεσποτάτο του Μυστρά
• Το 1461 καταλύεται η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος

Για την άλωση της Βασιλευούσης αντλούμε πληροφορίες, κατά βάσιν, από τους ιστορικούς της αλώσεως. Αυτοί είναι: ο Γεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής, ο Μιχαήλ Δούκας, ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης και ο Μιχαήλ Κριτόβουλος. Ως απόδοση φόρου τιμής στον τελευταίο αυτοκράτορα αλλά για την ιστορική μνήμη παραθέτουμε κάποια μικρά αποσπάσματα από τα έργα τους.

Γεώργιος Φραντζής

Ο Γεώργιος Φραντζής ήταν βυζαντινός αξιωματούχος. Βίωσε την άλωση όντας αυτόπτης μάρτυς. Συνέγραψε το “ Χρονικό της Αλώσεως”.

“Ο δε Βασιλεύς εν τωι πανσέπτωι ναώι της του Θεού Λόγου Σοφίας ελθών και προσευξάμενος μετά κλαυθμού τα άχραντα και θεία μυστήρια μετέλαβεν. Ομοίως και έτεροι πολλοί τηι αυτήι νυκτί εποίησαν. […] Και αναβάς εφ’ ίππου εξήλθομεν των ανακτόρων περιερχόμενοι τα τείχη, ίνα του φύλακας διαγείρομεν προς το φυλάττειν αγρύπνως. Ο δε τον ίππον κεντήσας δραμών έφθασεν ένθα το πλήθος των ασεβών ήρχετο, και ώσπερ ο Σαμψών επί τους αλλοφύλους εποίει, και τους ασεβείς εν τηι πρώτηι συμπλοκήι εκ των τειχών απεκρήμνισεν, ως ιδείν θαύμα ξένον τους εντυχόντας και βλέποντας. Βρυχώμενος ως λέων και την ρομφαίαν εσπασμένην έχων εν τηι δεξιάι πολλούς των πολεμίων απέσφαξε` και το αίμα ποταμηδόν εκ των ποδών και των χειρών αυτού έρρεε.”

Μιχαήλ Δούκας

Ο Μιχαήλ Δούκας εργάστηκε ως πρεσβευτής των Γατελούζων στη Λέσβο. Συνέγραψε το έργο “Ιστορίαι”. Έζησε τον 15^ο.

Ο Κωνσταντίνος στέλνει πρέσβεις στον Μεχμέτ Β’ να του πει ν’ αποσυρθεί και να συνάψουν ειρήνη. Ο Μεχμέτ αρνείται και αντιπροτείνει να τον αφήσει να φύγει με το στρατό του για την Πελοπόνησσο, μα ο Κωνσταντίνος δε δέχεται γιατί δε θέλει να ζήσει μία ζωή στην ντροπή:

“Τότε δε τοσούτον εώρα, και τόσον στρατόν αναρίθμητον, και στόλον βαρύν, και πλατείαν οδόν, απεγνώκει, απήλπισε, και στείλας πρέσβεις εδέετο του τυράννου ίνα όσον βούλεται τέλος κατ’ έτος, και υπέρ την δύναμιν, και άλλα ζητήματα μόνον αναχωρήσαι των εκεί, δούναι και ειρήνην ασπάσαθαι. Ο δε τύραννος είπεν: Ουκ έστι δυνατόν αναχωρήσαι με` ή την πόλιν λαμβάνω, ή η πόλις λαμβάνει με ή ζώντα ή τεθνεώτα. Ει μεν βούλει του αναχωρήσαι ταύτης, μετ’ ειρήνης δίδωμι σοι την Πελοπόννησον` και αυτοίς τοις σοις αδελφοίς δώσω ετέρας επαρχίας, και εσόμεθα φίλοι. Εί δε ου παραχωρήσεις μοι την είσοδον ειρηνικώς, και διά μάχης εισέλθω, πάντας τους μεγιστάνους σου συν σοι πατάξω ρομφαία και τον λοιπόν άπαντα λαόν τωο βουλωμένωι παντί τωι ημετέρωι στρατώι χορηγήσω παιδεύσαι, καμοί η πόλις αρκεί μοι κενή. Ταύτα ο Βασιλεύς ακούσας, και μηδ’ οπωσούν εν τωι νωι βάλλων` ου γαρ ην δυνατόν παραδοθήναι την πόλιν τοις Τούρκοις εκ των χειρών των Ρωμαίων. Ει γαρ είχε τούτο γενέσθαι, ποίαν οδόν, ή ποίον τόπον, ή πόλιν είχον μετοικήσαι Χριστιανών του μη καταπτύειν, και ονειδίζειν, και σφακελίζειν τους Ρωμαίους; Ουχί μόνον Χριστιανοί, αλλά και αυτοί Τούρκοι και Εβραίοι είχον εξουθενείν αυτούς.“

Λαόνικος Χαλκοκονδύλης

Ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης κατήγετο από την αθηναϊκή αρχοντική οικογένεια των Χαλκοκονδύληδων. Έζησε τον 15^ο και συνέγραψε το έργο “Αποδείξεις Ιστοριών” σε δέκα βιβλία.

“Μετὰ δὲ ταῦτα, ὡς ἐδόκει αὐτῷ προσβαλεῖν, ἔπεμπεν ἐς τὸ στρατόπεδον περὶ ἀγγέλλων, ὡς ἕωθεν ἔσοιτο ἡ προσβολή, καὶ προηγόρευε δῶρα τῷ ἀριστεύοντι· τῷ μὴ μαχομένῳ δὲ θάνατος ἐπέκειτο ἡ ζημία. … τά τε κύμβαλα ἐσημαίνετο, καὶ οἱ αὐληταὶ καὶ οἱ σαλπιγκταὶ ἐσήμαινον, ἕωθεν προσέβαλε, καὶ ἁπανταχῇ τῆς πόλεως καθίσταντο ἐς μάχην οἱ βάρβαροι, καὶ προσβαλόντες ἐμάχοντο ἰσχυρῶς. κατὰ μὲν τὸ ἐς λιμένα τεῖχος ἠμύνοντο οἱ Ἕλληνες κράτιστα, καὶ ἐξεώσαντο τοὺς Τούρκους, καί πῃ κατὰ <τὰς> κλίμακας ἀναβάντων κεφαλὰς ἀπηνέγκαντο κρατύνοντες τὰ τείχη, ᾗ δ̉ αὐτὸς προσέβαλε βασιλεύς, οἱ νεήλυδες ἐπεισπεσόντες ἐβιάζοντο τοὺς ὁπλίτας τῶν Ἰανυΐων.”

Μιχαήλ Κριτόβουλος

Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος κατήγετο από την Ίμβρο, έζησε τον 15^ο και συνέγραψε το έργο “Ξυγγραφή Ιστοριών” ή γνωστό και με τον τίτλο: “Η ζωή του Μεχμέτ του Β’”. Στηρίχθηκε σε προφορικές και έμμεσες μαρτυρίες. Το έργο του διέπεται από τουρκοφιλία.

“Μεχέμετις δὲ ὁ βασιλεὺς κατανοήσας τό τε σταύρωμα καὶ τὸ ἄλλο κατερριμμένον τοῦ τείχους κενὸν ἀνδρῶν καὶ τῶν προμαχομένων ἔρημον (ἐγγὺς γάρ που ἐτύγχανεν ὢν ἀγωνιζόμενος) τούς τε ἄνδρας ὑπεξιόντας λαθραίως τούς τε ὄντας ἀσθενῶς δι΄ ὀλιγότητα μαχομένους καὶ γνοὺς ἐκ τούτων τόν τε δρασμὸν τῶν ἀνδρῶν καὶ τὴν τοῦ τείχους ἀπόλειψιν, μέγα βοήσας εὐθύς˙, ”ἔχομεν”, εἶπεν, “ὦ φίλοι, τὴν πόλιν, ἔχομεν ἤδη. φεύγουσιν οἱ ἄνδρες ἡμᾶς. οὐκέτι παραμένειν ἀνέχονται. γυμνὸν τῶν προμαχομένων | τὸ τεῖχος. ὀλίγου πόνου τὸ ἔργον καὶ ἡ πόλις ἑάλω. Μὴ μαλακισθῆτε οὖν, ἀλλὰ χωρεῖτε πρὸς τὸ ἔργον εὐψύχως καὶ γίνεσθε ἄνδρες ἀγαθοὶ κἀγὼ μεθ΄ ὑμῶν.” ταῦτα εἰπὼν ἡγεῖτο πρῶτος αὐτός. οἱ δὲ ἀλαλάξαντες δρόμῳ καὶ βοῆ φρικαλέᾳ προλαβόντες τὸν βασιλέα χωροῦσιν ἐπὶ τὸ σταύρωμα καὶ μάχης ἰσχυρᾶς γενομένης ἐφ΄ ἱκανὸν τρέπονται τοὺς ταύτῃ Ῥωμαίους καὶ βιαίως ἐπιβαίνουσι τοῦ σταυρώματος˙ καὶ οὕτω τοὺς μὲν αὐτῶν ῥιπτοῦσι κατὰ τοῦ χάρακος τοῦ μεγάλου τείχους καὶ τοῦ σταυρώματος βαθέος ὄντος καὶ δυσδιεξιτήτου καὶ κατασφάττουσι πάντας αὐτοῦ, τοὺς δὲ ὠθοῦσι διὰ τῆς πυλίδος Ἰουστίνου, ἣν οὗτος ἀνέῳξεν ἐν τῶ μεγάλῳ τείχει, ἵνα προχείρως ἔχῃ διαβαίνειν ἐπὶ τὸ σταύρωμα.”