Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική από τον 6ο έως τον 11ο αιώνα

Σημείωση Gloria Nova Romae Byzantina: Από σήμερα, το ιστολόγιό μας, εκτός των θεμάτων που αναρτά, θα παρουσιάζει, σε τακτά διαστήματα, βιβλία που έχουν ως περιεχόμενο το Βυζάντιο. Ξεκινάμε τις παρουσιάσεις μας με το πολύ καλό και χρηστικό βιβλίο του Χαράλαμπου Παπασωτηρίου:"Βυζαντινή υψηλή στρατηγική 6ος-11ος αιώνας".

“Ἰδού ἐκτίθημί σοι διδασκαλίαν, ὥστε τῇ ἐκ ταύτης

πεῖραι καί γνώσει συνετισθέντα περί τάς βελτίστας βουλάς

καί τό κοινῄ συμφέρον μή διαμαρτάνειν· πρώτα μέν ποῖον

ἔθνος κατά τι μέν ὠφελήσαι δύναται Ρωμαίους, κατά τι δέ

βλάψαι, καί ποῖον καί πῶς ἕκαστον τούτων καί παρά ποίου

δύναται ἔθνους καί πολεμεῖσθαι καί ὑποτάσσεσθαι.”

Κωνσταντίνου Ζʹ Πορφυρογέννητου

(Ἀπόσπασμα προοιμίου ἀπό τό ἔργο του:

“Πρός τόν ἴδιον υἱόν Ρωμανόν” ή “De Administrando Imperio”)

Το βιβλίον του Χαράλαμπου Παπασωτηρίου: “Υψηλή Βυζαντινή Στρατηγική 6^ος-11^ος” προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για την περίοδο εκείνη, δηλαδή από τον 6^ο αιώνα έως τον 11^ο (οι οποίοι και αποτελούν την μέση βυζαντινή περίοδο), κυρίως, όμως, χρησιμεύει για τη διεξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων ως προς το πως πρέπει να ασκείται η εξωτερική πολιτική από ένα υπεύθυνο και σοβαρό κράτος. Το σημερινό ελληνικό παράδειγμα αποτελεί μνημείο κακίστης εξωτερικής πολιτικής εκτιμήσεως από πολιτικούς που δεν έχουν σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, και υπό αυτή τη έννοια είναι προς αποφυγήν.

Ο Louis Brehier στο έργο του για τους θεσμούς της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας έγραψε: “Η διπλωματία ήταν το θεμέλιο του βυζαντινού κράτους και βοήθησε περισσότερο απ’ ό,τι τα όπλα για την ασφάλεια και την επιβίωσή του. Ολόκληρη η βυζαντινή ιστορία δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία μακρά διπλωματική διαπραγμάτευση, που διακοπτόταν από πολέμους –οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αμυντικοί- για την διασφάλιση της αυτοκρατορίας ή για την κατάληψη χαμένων εδαφών.”

Ο Dmitri Obolensky θα μιλούσε, επίσης, για τον λεγόμενο και αμυντικό ιμπεριαλισμό από την πλευρά των βυζαντινών.

Η Βυζαντινή Γεωστρατηγική άγγιξε την τελειότητα και αυτό διότι προσηρμόσθη εγκαίρως στα νέα δεδομένα του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους. Το τελευταίο προέκυψε μετά την τελευταία, και οριστική, διαίρεση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 395 από τον Θεοδόσιο Α’, ο οποίος την παρέδωσε στους δύο του γιους. Τον Ονώριο τον έθεσε επικεφαλής του δυτικού τμήματος (Ιταλία, Παννονία, Δαλματία, Γαλατία, Ισπανία, Βρετανία, Βόρειο Αφρική από Λιβύη και πιο δυτικά έως τον Ατλαντικό) και στον Αρκάδιο (που ήτο και ο μεγαλύτερος) έδωσε το ανατολικό κομμάτι (Βαλκανική, Μικρά Ασία, Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Κυρηναϊκή).

Τόσο ο αυτοκράτωρ, όσο και οι αξιωματούχοι του, εκλήθησαν, επανειλημμένως, να βρουν τις αναγκαίες λύσεις για την επιβίωση του κράτους, πέραν της επέκτασης. Τον κλασσικό ρωμαϊκό δρόμο της επέκτασης τον ακολούθησε μόνον ο Ιουστινιανός τον 6^ο με την περίφημη reconquesta (επανακατάκτηση των απωλεσθέντων δυτικό-ρωμαϊκών εδαφών) η οποία, όμως, κόστισε μακροπρόθεσμα. Επομένως, η βασική επιδίωξη των Βυζαντινών εστράφη στη διατήρηση του κράτους τους και την επιβολή της ισχύος του όχι με πόλεμο, αλλά μέσω της διπλωματικής οδού κατά κύριο λόγο, δίχως βεβαίως να παραμελείται ο Στρατός.

Είναι πράγματι εκπληκτικό το γεγονός της επιβίωσης μιας Αυτοκρατορίας επί Χίλια Έτη, η οποία εδέχετο πίεση από όλα τα σημεία του ορίζοντος. Πότε «με το καρότο» και «πότε με το μαστίγιο» πέτυχε εκπληκτικές επιδόσεις στη διεθνή διπλωματική σκακιέρα της εποχής. Αρκεί να αναφέρω τη δημιουργία της λεγομένης "Βυζαντινής Κοινοπολιτείας" με τα ομόδοξα έθνη, χίλια και πλέον χρόνια πριν την Αγγλική και σε πολύ δύσκολους καιρούς.

Ιδιαίτερα η Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική από τον 6ο έως τον 11ο αιώνα, όπως την εξετάζει ο Χαράλαμπος Παπασωτηρίου στο ομώνυμο πόνημά του, αποτελεί σημείο αναφοράς για τις διεθνείς σχέσεις. Πρόκειται για έναν μνημειώδη συνδυασμό της μακροπροθέσμου προσηλώσεως στην Βυζαντινή Ιδεολογία με τη βραχυπρόθεσμη πολιτική ευελιξία και την πολιτισμική επιρροή που κατέστησαν το Βυζάντιο μοναδικό. Η αποθέωση δε αυτής της Υψηλής Στρατηγικής λαμβάνει χώρα στα χρόνια της Μακεδονικής Δυναστείας, της ενδοξοτέρου στον ιστορικό βίο της αυτοκρατορίας.

Με δύο λόγια, η στρατηγική αυτή συνίστατο, με βάση 3 (τρεις) ομοκέντρους κύκλους:

-Τον εσωτερικό, ο οποίος περιελάμβανε άπασα τη βυζαντινή επικράτεια.

-Τον ενδιάμεσο όπου αναπτύσσονταν οι συμμαχίες με τα λεγόμενα «κράτη μαξιλάρια.»

-Τον εξωτερικό, όπου η βυζαντινή διπλωματία αποσκοπούσε στην οικοδόμηση μιας πολιτικής ισορροπίας δυνάμεων.

Βεβαίως, η αδρομερής περιγραφή του βυζαντινού μυστικού που παρετέθη πιο πάνω, αναλύεται από τον συγγραφέα με πληρότητα στις 300 σελίδες του βιβλίου, έως την παραμικρή λεπτομέρεια, ενώ ταυτόχρονα η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι λιτή και κατανοητή.